Paul van der Heijden

De seventies in Nijmegen

We beleven tegenwoordig een heuse seventies-revival. Steeds meer mensen dragen paars, oranje en groen boven wijdgepijpte broeken. Zelfs de Beatles 'mogen' weer. Ontegenzeggelijk hebben de jaren zeventig veel invloed gehad op ons leven. Maar hoe ging het in die tijd er aan toe in onze stad?

De jaren zeventig stonden vooral in het teken van de vrijheid. Nog nooit in de geschiedenis had een hele leeftijdsgroep zich zo massaal en resoluut afgezet tegen de beklemmende waarden van een oudere generatie. Er ontstond een heuse subcultuur, waar fundamentele maatschappijkritiek hand in hand ging met een relaxte levensstijl. Onder het genot van kruidenthee en joints werd volop gediscussieerd over Marx en de Vietnam-oorlog, terwijl oude grammofoons hun naalden stukdraaiden op elpees van Soft Machine en Bob Dylan.

De vrijheidsgedachte van de roaring seventies is vooral gevoed door de democratiseringsbeweging op de universiteiten. In de jaren zestig begonnen kritische studenten zich af te vragen waarom zij, in tegenstelling tot bijvoorbeeld arbeiders, geen inspraak mochten hebben. Dat leidde in 1963 tot de oprichting van de landelijke Studenten Vak Beweging in Nijmegen. De jaren erna ontrolden de gebeurtenissen zich als een rode loper van vernieuwing. Studenten bedongen de oprichting van de Kritiese Universiteit, waar met medewerkers druk gedebatteerd werd over politieke en wetenschapstheoretische kwesties. In 1969 golfde een ware democratiseringsbeweging door Europa. Veel universiteiten werden bezet, ook in Nederland. De Katholieke Hogeschool in Tilburg had de eer om als eerste bezet te worden (en niet, zoals velen denken, het Maagdenhuis in Amsterdam).
In de jaren zeventig werd bezetting een gangbaar machtsmiddel van de studentenbeweging. Eerst werd (zoals in 1972) nog alleen de Aula aan de Wilhelminasingel als doelwit gekozen, maar al gauw escaleerde de bezettingsgraad. In 1973 weigerde hoogleraar politicologie Hoogerwerf de aanstelling van een door studenten begeerde medewerker. Dat leidde tot de bezetting van vijf faculteiten plus de universitaire telefooncentrale. Niet vertrouwd met deze nieuwe vorm van actievoeren belde het universiteitsbestuur daarop de politie, die er flink op los mepte. Geschrokken van zoveel gewelddadigheid beloofde het college voortaan toch wat humaner op te zullen treden.

Met hun acties liepen de studenten voorop in de toenemende democratisering van de maatschappij. Maar ook de burgers werden steeds mondiger, vooral op het vlak van woningbouw. Mooi is die ontwikkeling te zien bij de planvorming voor de Nijmeegse Benedenstad. In tegenstelling tot de binnenstad, die voor het overgrote deel in puin lag, stond de verkrotte Benedenstad na de oorlog nog overeind. De gemeente nam deze wijk echter mee in de Wederopbouwplannen. De wijk moest plaatsmaken voor nieuwbouw, waarbij hoogteverschillen werden genivelleerd en vervangen door een 'Groen Balkon'. Na enkele tientallen meters balkon en vele jaren verder rees van alle kanten twijfel over deze 'moderne' ingreep. De bouw stopte maar de rest van de benedenstad werd, vooruitlopend op nieuwe plannen, alsnog gesloopt. In 1970 startte de gemeente een inspraakprocedure, waarbij het Buurtcomité Benedenstad de visie van de (deels al verjaagde) bewoners verwoordde. De bewoners kregen uiteindelijk hun zin: de Benedenstad werd weer een woonwijk, waar sociale woningbouw de terugkeer van de oude bewoners mogelijk maakte.

Terwijl de gemeente druk doende was om nieuwe wijken uit de grond te stampen (Dukenburg vanaf 1965, Lindenholt vanaf halverwege jaren zeventig), lieten ook bewoners van andere wijken zich horen. Zo was er al vanaf 1968 gemor te horen in Bottendaal, waar buurtbewoners in opstand kwamen tegen de Dobbelmanfabriek: regelmatig werd hun straat bedekt door een dikke schuimlaag. Het buurtprotest mondde uit in felle discussies binnen de gemeenteraad over stadsvernieuwing. Voor het eerst streden studenten en burgers zij aan zij voor nieuwe voorzieningen en beter onderhoud. Zo werd een terrein aan de Stephanusstraat gekraakt en omgetoverd tot speelplaats voor de jeugd. Dankzij al deze inspanningen werd Bottendaal uiteindelijk een modelvoorbeeld van stadsvernieuwing.
Veel schrijnender en heftiger was de confrontatie tussen krakers en gemeente in de Piersonaffaire. Vanwege een politiek compromis was onder de Zeigelhof een parkeergarage gepland. Al snel bleek dat niemand daarop zat te wachten, terwijl er meerdere huizen zouden moeten worden gesloopt. Krakers verschansten zich in een oud pakhuis, gesteund door straatbewoners. Er volgde een patstelling, die in 1981 door de ME met veel geweld en de inzet van tanks werd doorbroken. De beelden ervan gingen de hele wereld rond. Maar de parkeergarage is er nooit gekomen...

Dankzij de acties in de jaren zeventig zijn we nu vertrouwd met fenomenen als emancipatie, inspraak en ondernemingsraden. De protestgeneratie verloor langzaamaan haar reden tot opstandigheid en daarmee vaak ook haar alternatieve levensstijl. Joint en kruidenthee maakten plaats voor filtersigaretten en Belgische bieren. Alleen met een loep kan je plekken vinden waar de seventies nog enigszins in oorspronkelijke vorm bewaard zijn gebleven: de Vrouwenschool aan de Dominicanenstraat (vanaf 1981), de Plufabriek (gekraakt in 1982), de Grote Broek (gekraakt in 1984) en het woon-werkpand de Refter in Ubbergen (vanaf 1985). Hoewel de tijd ook hier niet stil heeft gestaan, kan het mogelijk toch een bron van inspiratie vormen voor de huidige revival.

Eerder verschenen in magazine